O Meši Selimoviću

Mehmed Meša Selimović je bosanskohercegovački književnik, rođen 26. aprila 1910. godine u Tuzli. U rodnom gradu završio je osnovnu školu i gimnaziju. 1930. godine upisao se na studijsku grupu srpskohrvatski jezik i jugoslovenska književnost Filozofskog fakulteta Univerziteta u Beogradu. Diplomirao je 1934. godine, od 1935. do 1941. godine radi kao profesor Građanske skole, a potom je 1936. postavljen za suplenta u Realnoj gimnaziji u Tuzli. Prve dvije godine rata živi u Tuzli, gdje ga hapse zbog saradnje sa NOP-om, a u maju 1943. godine prelazi na oslobođenu teritoriju, postaje član KPJ i član Agitprop-a za istočnu Bosnu. Potom je politički komesar Tuzlanskog odreda, a 1944. godine prelazi u Beograd i obavlja političke i kulturne funkcije. Od 1947. godine živi u Sarajevu i radi kao profesor Više pedagoške škole, docent Filozofskog fakulteta, umjetnički direktor Bosna Filma, direktor drame Narodnog pozorišta, glavni urednik Izdavačkog preduzeća Svjetlost. 1971. godine penzioniran je i seli u Beograd. Biran je za predsjednika Saveza književnika Jugoslavije, bio je počasni doktor Sarajevskog univerziteta (1971), redovni član ANUBiH i SANU. Dobitnik je brojnih nagrada, od kojih su najznačajnije NIN-ova nagrada (1967), Goranova nagrada (1967), Njegoševa nagrada (1967), potom Dvadesetsedmojulska nagrada SR BiH, nagrada AVNOJ-a, itd. Umro je 11. jula 1982. godine u Beogradu.

Književno stvaralaštvo

Meša Selimović je zasigurno među najvećim bosanskim književnicima. Ono što nije sporno je status Selimovića kao velikog pisca ranga evropskoga klasika, a taj se status temelji ponajviše na njegova dva romana, “Derviš i smrt” i “Tvrđava”. Pisac se poziva na središnju evropsku narativnu tradiciju, posebno Dostojevskog, kao i na opštu struju književnog modernizma 20. vijeka. No, nošen temperamentalnim značajkama i osebujnom stvaralačkom vizijom, Selimović je stvorio vlastiti izraz koji se ne može jednoznacno svrstati ni u koju školsku kategoriju. Po pripovjednim tehnikama, nasljedio je i proširio roman lične ispovijedi, ili realistička djela toka svijesti. Najbolji primjeri za ovu tvrdnju su kratki romani Dostojevskog “Krotka” i “Zapisi iz podzemlja”. Selimović je dobro razumio da za upečatljiv prikaz unutrašnjih borbi nisu odgovarajuće tehnike bilježenja fluktuacija svijesti, kakve nalazimo kod Jamesa Joycea ili Hermanna Brocha, jer u tim djelima dolazi do rastakanja svijesti protagonista, koji kao pasivni posmatrači ne mogu biti sudionicima moralne i metafizičke drame.

Prvi roman, “Derviš i smrt”, pisan živim stilom u kojemu se miješaju samoposmatranje (introspekcija), mudri zaključci o životu i ljudska drama derviškog sejha Nuruddina, ostvarenje je univerzalne vrijednosti koje je privuklo pažnju inostrane čitalacke publike – dijelom i zbog upravo magnetičnog spoja egzistencijalne drame i opojne rezignacije kojim zrači islamsko-orijentalno okruženje. Roman nije realisticki prikaz derviša ili sufizma, islamskog misticizma, jer Nurudinove dileme postaju besmislene ako ih posmatramo u kontekstu čvrsto ukorijenjene religijske svijesti. No, to nije kritika vrijednosti djela koje i nije imalo namjeru dokumentarno i vjerno prikazati mistične zanose ili sufijski pogled na svijet, nego je bilo uspješno u prikazivanju opšte ljudske dileme i muke postavljanja u bosansko-islamski kontekst i određivanja univerzalnog u lokalnom.

Sljedeći veliki roman, “Tvrđava”, prikaz je Sarajeva nakon Hočinske bitke (koju je opjevao Gundulić u “Osmanu”), i odlikuje se širom paletom likova i većim brojem lirskih prijelaza od “Derviša”, čvrsto usredotočenog na nezaboravni Nurudinov lik. Oba su djela bogata prigušenom emocionalnošću, sumračnim iskazima o ljudskoj sudbini, atmosferom koju je teško jednostavno opisati i koja se kreće od smirenosti u prihvatanju sudbine do bunta protiv neljudskih okolnosti, te referencama na historijski usud Bošnjaka (to se odnosi posebno na “Tvrđavu”). Glavni Selimovićevi romani velika su djela zrelog književnog stvaraoca koji je harmonično spojio modernisticki diskurs, narativne tradicije “pripovjedačke Bosne” i orijentalno-islamski senzibilitet.

Ostala pišševa pripovjedačka djela, osim u detaljima, ne dosižu vrhunce poput “Tvrđave” i “Derviša”. Selimovićevi esejistički i memoarski radovi su zanimljivo štivo, ali ne dostižu ostvarenja evropskog i svjetskog ranga kao veliki romani.

Bibliografija

  • Uvrijeđeni čovjek. Svjetlost. Sarajevo, 1947.
  • Prva četa. Zora. Zagreb, 1950.
  • Tuđa zemlja. Radnik. Beograd, 1957; – 2. izd. Veselin Masleša. Sarajevo, 1961; 1962; – 3. izd. Svjetlost. Sarajevo, 1962; 1965.
  • Noc i jutra. Knjiga snimanja. (Scenario). Bosna film. Sarajevo, 1958.
  • Tišine. Svjetlost. Sarajevo, 1961; – Prosveta. Beograd, 1965; – Svjetlost. Sarajevo, 1970; 1971.
  • Magla i mjesečina. Svjetlost. Sarajevo, 1965; – 1967; – Megla in mesecina. Mladinska knjiga. Ljubljana, 1970.
  • Eseji i ogledi. Veselin Masleša. Sarajevo, 1966.
  • Derviš i smrt. Svjetlost. Sarajevo, 1966; 1967; 1967; 1968; 1969; 1970; 1971; 1972; 1973; 1974; 1977; 1980; 1982; 1984/85; Derviš i smrt. Progres. Moskva, 1969; Derviš i smrt. Srpska književna zadruga. Beograd, 1969; 1972; – Derviš a smrt. Odeon. Praha, 1969; 1985; – Znanje. Zagreb, 1970; – Derviš a smrt. Tatran. Bratislava, 1971; 2010; – Matica srpska. Novi Sad, 1972; – Školska knjiga. Zagreb, 1974; – Der Derwisch und der Tod. Volk und Welt. Berlin, 1973; 1975; – Derwis we mewt. Preveo na arapski Dr. Ahmed Smailovic. Al-Qahira, 1975; Derwisz i smierc. Prevela Halina Kalita. PIW. Warszawa 1969; 2. izdanje 1977; – Derviš i smrt. Srpska književna zadruga. Beograd, 1976; – Veselin Masleša. Sarajevo, 1977; 1981; 1983; 1987; – Derviš in smrt. Prevedel Janko Moder. Mladinska knjiga. Ljubljana, 1978/79; – Derviš i smrt. Sloboda. Beograd, 1979; – Nolit. Beograd, 1981; 1982; – Školska knjiga. Zagreb, 1980; Prosveta. Beograd, 1983; 1988; – Rad. Beograd, 1982; 1985; – Zavod za izdavanje udžbenika SR Srbije. Beograd, 1982; – Der Derwisch und der Tod. (Aus dem serbokroatischen von Werner Creutzigert). Svjetlost. Sarajevo, 1987; – Derviš i smrt. Svjetlost. Sarajevo, 1988.
  • Za i protiv Vuka. Matica srpska. Novi Sad, 1967; – Svjetlost. Sarajevo, 1970; 1972; – Sloboda. Beograd, 1979; 1981.
  • Pisci, mišljenja, razgovori. Svjetlost. Sarajevo, 1970; – Sloboda. Otokar Keršovani. Beograd, Rijeka, 1975; – Sloboda. Beograd, 1979; 1981.
  • Tvrđava. Svjetlost. Sarajevo, 1970; 1971; 1972; 1974; 1980; 1980; 1984/85; 1985; 1988; 1989; – Maribor, 1972; – Tvrz. Odeon. Praha, 1974; Twierdza. Prevela Maria Krukowska. Czytelnik. Warszawa 1976; – Pevnost. Slovenský spisovatel. Bratislava, 1976; – Veselin Masleša. Sarajevo, 1977; 1982; 1987; – Sloboda. Beograd, 1980; – Kultura. Beograd, 1980; – Keshtjella. Rilindija. Prishtine, 1983.
  • Djevojka crvene kose. Svjetlost. Sarajevo, 1970.
  • Sabrana djela. Knj. I-VII. Svjetlost. Sarajevo, 1970; 1972; – Sloboda. Otokar Keršovani. Beograd, Rijeka, 1975, knj. I-IX; 1976; – Sloboda. Beograd, 1979, knj. I-X; 1981; – Beogradski grafički zavod. Beograd, 1981, knj. I-X; 1983; 1986; 1988.
  • Ostrvo. Prosveta. Beograd, 1974; 1975; – Ostrvo. Prevedel Herman Vogel. Mladinska knjiga. Ljubljana, 1979/80. – Ostrov. Pravda. Bratislava, 1982;
  • Sjećanja. Sloboda. Beograd, 1976; 1976; 1979; 1981; – Svjetlost. Sarajevo, 1976.
  • Ketten a szigeten. Budapest, 1976.
  • Krug. Beogradski grafički zavod. Beograd, 1983; – Prev. Zagorka Prisaganec-Todorovska. Naša knjiga. Skopje, 1988.